Web nghệ thuật chơi cây cảnh dịp tết

cây cảnh nghệ thuật

Đối với cây kiểng phương Nam, đòi hỏi người chơi phải có trình độ cao về tay nghề bởi vì mỗi lối chơi, mỗi thế kiểng đều mang một tác dụng triết lý. loại hình nghệ thuật nầy được uốn sửa theo tàng trữ, vật linh hoặc những hình tượng về đạo nghĩa như thế phụ tử, mẫu tử, phu phụ, huynh đệ, tỉ muội, xuy phong, long thăng, long giáng, hạc lập, nhứt trụ kình thiên…

hiện tại, thú chơi hoa và cây kiểng đã trở nên một nhu cầu, nhu cầu hưởng thụ và thư giãn, nhu cầu thưởng thức và sáng tạo nhằm vươn tới chân – thiện – mỹ. mặc dầu cây cảnh hiện giờ bị chi phối bởi nhiều khuynh hướng thẩm mỹ và nhiều trường phái khác nhau nhưng tuốt đều cùng hướng về cái đẹp, cái đẹp trong mối quan hệ giữa con người với con người và giữa con người với thiên nhiên

Trong cuộc sống vội vã bữa nay, đôi lúc gần gũi với cây cảnh tâm hồn chúng ta sẽ trở thành thư thái, nhẹ nhõm và tạo ra được những xúc cảm dương tính, cuộc đời sẽ tràn trề vui sướng. Càng quan hoài đến chúng, chúng sẽ càng chia buồn sẻ ngọt với tôi. Khách Tây ba lô đến Việt Nam mỗi lần nhìn các cụ già ham mê ngắm từng chậu kiểng hoặc trầm mặc trước những cục đá vô tri vô giác đều không khỏi kinh ngạc về thái độ và bắt mắt thong thả tự tại của con người Việt Nam.

Thời phong kiến, các bậc vua chúa còn phân chia cây kiểng ra làm nhiều thứ bậc: vua chơi cây trắc bách diệp, quan đại thần chơi cây loan, nho sĩ chơi cây si và bậc sung túc chơi cây liễu. Người chơi cây kiểng ít nhiều đều chịu tác động của triết lý phương Đông. Lão Tử chứng minh “Đại khối trầm tĩnh vô ngôn”, một cây kiểng vạn thọ năm cũng giống như một ông già minh triết đang trầm ngâm trước trời minh mông.

nên chi, người chơi kiểng rất thích băng rừng lội suối để săn tìm những dáng cây độc đáo, thân hình vặn, có cỗi rễ vằn vèo, tượng trưng cho sự sống trơ trụi một mình giữa đỉnh hú mây ngàn mà vẫn hiên ngang vượt qua phong ba bão táp.

Vào những ngày giáp Tết cổ truyền dân tộc, cây cảnh đủ loại, đủ cỡ, mang nhiều dáng vẻ độc đáo xuất hiện tản mạn trong khu chợ hoa muôn màu, muôn sắc, ngát hương thơm, cuốn phần lớn dân chơi cây cảnh sành điệu từ các nơi đến thưởng lãm.Nghệ thuật chơi cây cảnh ở nước ta tổng thể tuy có tác động các môn phái Nhật Bản, Hà Lan. Trung Quốc… nhưng vẫn giữ được bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc. Chơi cây cảnh dù là môn phái đương đại hay cổ điển vẫn là thú chơi no ấm, thanh nhã, vừa có tính nghệ thuật vừa mang công dụng triết lý sâu sắc. Qua thú chơi cây cảnh, con người đã gửi gắm vào đó tình quê hương xứ sở, đồng thời biểu hiện ý chí vươn tới chân – thiện – mỹ…

cây cảnh trồng chậu Cây cũng có thứ thanh cao, có thứ tầm thường, có thứ nhã, có thứ tục (**) nên hồ hết những người sành điệu đều chọn những cây có hiệu quả thanh cao và có giá trị nghệ thuật để đưa vào chậu, Chẳng hạn như sung, ngâu, nguyệt quới, mai vàng, khế, lựu… hoặc những cây mang tính trầm tư, u tĩnh, điển hình cho sự ẩn dật như sanh, si, gừa, bồ đề…

Người Huế ngoài những cây kiểng uốn sửa theo quy cách cung đình, họ còn thích chơi những cây có trái sum sê biểu trưng cho sự sung mãn, phát tài, đặc biệt là những cây có hoa thơm man mác, dịu dàng.

Thơ ca Trung Quốc và Việt Nam thường ca ngợi “tùng hùng vĩ, mai thanh kỳ, trúc thanh nhã, liễu yểu điệu như thiếu nữ”, lại còn coi Tùng – Trúc – Mai là tam kiệt hoặc tam hữu (*). Trái lại cũng có một số cây bị cõi trần xa lánh vì nó không đem đến niềm vui, hạnh phúc cho người “ma cây gạo, cú cáo cây đề”.

Đất Thăng Long đã từng nổi danh với những vườn ngự uyển thời Lý, Lê nay vẫn còn ghi trong sử sách. đặc biệt cây thế ở vùng đất nghìn năm văn vật thường tạo dáng theo một chủ đề nặng về luân lý, đạo đức như thế tam đa, ngũ phúc, phụ tử, huynh đệ, song thụ và thường sử dụng 4 dáng chính như: trực, hoành (nằm ngang), huyền (thác đổ), xiêu (nghiêng). Nhưng đa số các cụ lại thích dáng trực để trình bày cho sự ngay thẳng thẳng thắn, các dáng khác tuy đẹp và lãng mạn nhưng lại mềm mại, gãy đổ.

Về kiểu dáng (style), người chơi kiểng cổ thường xếp đặt theo cá tính tam cương ngũ thường, xuy phong mẫu tử hoặc tam tòng tứ đức nhằm tạo nên những khuôn mẫu luân lý và đạo đức cổ nhân. Mỗi cây kiểng, mỗi dáng thế ngoài vẻ đẹp loại hình còn mang một nội dung sâu kín mà người chơi muốn gởi gắm vào đó “Tâm ư trung hình ư ngoại”.

nghệ thuật chơi cây cảnh Mỗi người đều nhìn vẻ đẹp bằng cái tâm, bằng sự thể nghiệm, cũng như nhà văn Sơn Nam cho biết cây kiểng đóng vai trò viên ngọc, cái đỉnh đồng. Nó gần gũi với con người và thơ mộng như một bài thơ siêu thăng, hiền lành. Có người mê say đến nỗi muốn thổi hồn vào từng gốc cây và trân trọng như gìn vàng giữ ngọc. Nhà thơ Cao Bá Quát cả đời chỉ khâm phục có hoa mai “nhứt sinh đê thủ bái mai hoa”. Nguyễn Trung Ngạn coi mai hơn hẳn các loài hoa khác “Dã mai cốt cách nguyên phi tục”. Phan Kế Bính đã từng viết: “Nhàn cư vô sự”, lúc an nhàn tổ tông ta tiêu khiển bằng cách đắp đá trồng cây để ký thác hoài bão, di dưỡng tính hạnh và giữ cho thần chí được khoan khoái.

cây cảnh đẹp trong nhà Chẳng hạn như mai, trúc, tùng đẹp vì nó biểu trưng cho những đức tính cao quý “ngự sử mai, quân tử trúc, phu quân tùng”. Mai, đào khả ái, thanh cao lại còn là hoa Tết, là sứ thần của mùa Xuân. Cây liễu biểu tượng cho vẻ đẹp của đàn bà “mình liễu, liễu yếu đào tơ”.

hiện tại, người chơi kiểng không còn những nét ràng buộc và gò bó như xưa, nhứt là từ khi kiểng Bonsai phát triển mạnh. Khác hơn kiểng thế Hà Nội và kiểng cổ Nam Bộ,

Những nhân tình thích thiên nhiên xoành xoạch ứng xử với cây kiểng như một bạn hiền và còn coi đó là một nguồn cảm hứng vô tận, giúp họ vươn tới cái đẹp để hoàn thiện cuộc sống.

Mỗi thế kiểng đều phải cắt tỉa, uốn sửa đúng tàn, đúng điệu, không thừa không thiếu. Ngay cả ngọn cây cũng có nhiều cách biểu thị khác nhau tùy theo tâm ý của mỗi người. Nếu uốn cho ngọn cao lên gọi là “tàn vỏ”, biểu đạt sự vươn lên và ngụ ý kiêu ngạo tự kiêu. Uốn thấp gọi là “tàn văn”, biểu đạt sự khiêm tốn. Uốn vừa là “trung dung”. Các tàn nhánh cũng dựa theo các nguyên lý âm dương “âm cực dương sinh, dương cực âm sinh” cốt tạo nên sự cân đối hài hòa. do vậy, có nhiều nghệ nhân rất nghiêm khắc với cách tỉa cành, cắt ngọn, dựa trên ba nhân tố Thiên – Địa – Nhân.

Nhiều thế cây khá phổ quát bây giờ như: thế “Trực cảm” biểu tượng đức tính ngay thẳng, thanh liêm, thẳng tắp; thế “Huyền nhai” trình diễn.# tâm hồn thoáng đãng, lãng mạn, ấm no; thế “Xiêu phong”, thế “Hoành phi” chỉ tinh thần vươn lên, quyết không khuất phục trước bạo lực. Nói chung, cũng như cây cảnh theo trường phái cổ điển, mỗi thế cây cảnh đều miêu tả một tính cách độc đáo riêng. Tùy tính toán của người chơi mà chọn dáng cây sao cho thích hợp.Giới chơi cây cảnh, ngoài công nghệ lão hóa, thu gọn dáng cây, họ còn lắp ghép cây cảnh vào đá núi, san hô, gốc cây khô… để tạo ra một khoảng tự nhiên thơ mộng đầy ấn tượng như: cảnh cây đa bến cũ, cảnh hang động sầm uất, cảnh ghềnh đá chênh vênh, cảnh miền quê êm ả… dĩ nhiên để việc lắp ghép đạt đến nghệ thuật tuyệt vời đòi hỏi nghệ nhân phải có trình độ thẩm mỹ cao, óc tưởng tượng phong phú.Qua thú chơi cây cảnh, ở chừng đỗi nào đó, ta có thể nói, con người đã sáng tạo ra quang cảnh tự nhiên sinh động và quyến rũ. Thật là hích, sau những giờ khắc cần lao cực nhọc, ngồi bên ly trà xanh bốc khói, ngắm nhìn cảnh sắc thiên nhiên thơ mộng được thu hẹp trong chậu cây cảnh mi ni đặt trên bàn nước, sẽ thấy tâm hồn thư thái, phiêu bồng.

Chơi cây cảnh, người xưa chú trọng đến 4 nguyên tố: nhất hình, nhì thế, tam chi, tứ diệp. Chính cho nên, ta thấy cây cảnh uốn lượn thành 3 tầng, 4 đoạn thân, 5 chùm nhánh là để biểu tượng cho tam cương (triều thần, phu tử, phu phụ), ngũ thường (nhân, lễ, nghĩa, trí, tín), tam tòng (tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử) và tứ đức (công, dung, ngôn, hạnh).Các nghệ nhân còn sáng tạo nghệ thuật chơi cây cảnh với đặc tính nhân cách hoá cây thành những con vật gần gụi trong tự nhiên như: nai, ngựa… đến những loài vật có hình tượng như: cá hoá rồng, bộ rễ với nét rồng, thường gặp nhất là thế rồng lên (thăng long), rồng xuống (hạ long, long giáng) hay thế rồng bay hoặc cuồn cuộn cả một đàn rồng mẹ, rồng con (quần long).Chơi cây cảnh lên đến hoàn thiện khi người xưa lấy 10 cây hoa cảnh dáng thế (thập toàn) tạo thành 3 bộ chính làm mấu chốt cho nghệ thuật cây cảnh. Đó là tứ linh, tứ quý và tam đa.
Tứ linh gồm 4 loại cây: đa, sung, sanh, si ứng với tứ hình trong động vật: long, lân, quy, phượng. Đây là những cây gỗ lưu niên cùng họ hàng cật ruột với nhau, chịu được nắng mưa mà vẫn 4 mùa xanh tươi, nhân giống dễ dàng (giâm, chiết, ghép).Bộ tứ quý gồm: tùng, trúc, cúc, mai ứng với tứ bình, hợp với tứ thòi (xuân tùng, hạ trúc, thu cúc, đông mai) mô tả nguyện vọng hạnh phúc vĩnh cửu của con người.Bộ tam đa gồm 3 loại cây: sung, lộc vừng, vạn thọ, ứng với Phúc – Lộc – Thọ.
Thú chơi cây xanh cảnh ở nước ta có từ thòi xa xưa, cốt yếu là từng lớp thượng lưu, chơi để dưỡng tâm, dưỡng thần, hạn chế dục vọng. Cũng không ít quý khách cây cảnh để thêu dệt thêm cuộc sống sang giàu, quyền thế của mình. Thời phong kiến, nghệ thuật chơi cây cảnh từ dân gian đến chốn cung đình ít nhiều chịu thúc đẩy trường phái cổ điển Trung Quốc. Theo trường phái này, cây cảnh bất luận loại gì cũng phải mang dáng vẻ của những con vật quý hiếm như: long, lân, quy, phượng, hạc, lộc.Bộ tứ linh long, lân, quy, phượng tượng trưng cho quyền lực, thành đạt, vạn thọ, phú quý. Hạc, lộc miêu tả sự giàu có, thanh lịch, hạnh phúc. Mỗi phong thái của mỗi con vật cũng hàm chứa những hoài bão riêng. Thế “Thần long bái vĩ”, thế “Mãnh hổ giáng lâm” biểu đạt sự ước mong có sức mạnh, thâu tóm quyền lực, làm nên sự nghiệp lớn lao. Thê “Phượng hoàng đăng sơn”, thế “Bạch hạc đơn vũ” nói lên niềm khao khát tự do, nhàn hạ, hạnh phúc. Ngoài các thế, dáng cây cảnh nói trên, còn có nhiều thế, dáng khác do nghệ nhân tự tạo, ký thác hoài bão của mình.hiện tại, người chơi cây cảnh chạy theo trường phái cây cảnh Hà Lan, Nhật Bản. thành thử, trường phái cây cảnh cổ điển không còn chiếm địa vị độc tôn. Theo các môn phái cứ để cây cảnh PT thoải mái, tự nhiên. tuy thế, muốn cho cây có bộ cội rễ hấp dẫn, chi nhánh cân đối, có phong thái đạt đến nghệ thuật xuất sắc thì cũng phải cần đến bàn tay điêu luyện của nghệ nhân giàu óc hình dong và lòng bền chí, kiên nhẫn. Một cây xanh cảnh đẹp rất chú trọng đến bộ gốc, rễ. Từ bộ gốc rễ hài hòa, cân đối có sẵn, người chơi cây cảnh sẽ gửi gắm tâm can, tình cảm của mình qua cách tự tạo ra các thế cây.

Bonsai có cội nguồn từ Trung Quốc và tăng trưởng mạnh ở Nhật, một hình thức nghệ thuật mô phỏng thiên nhiên và được coi là những tác phẩm nghệ thuật sống, đòi hỏi người chơi không chỉ có một tâm hồn nghệ sĩ, một bàn tay khéo léo mà còn phải hiểu biết về đặc điểm sinh thái của từng loài cây và công nghệ nuôi trồng. Mỗi cây Bonsai là một tác phẩm độc đáo, không thể có hai cây hoàn toàn giống nhau và cũng không có cây nào đạt tới mức hoàn thiện. Kiểng Bonsai rất thảnh thơi và thiên nhiên nhưng hàm chứa một định nghĩa nhẫn nhịn, từ tốn, biểu trưng cho tinh thần chịu đựng, trầm tĩnh, trang nghiêm và tiết hạnh.

Cây cảnh có trăm ngàn cái đẹp, đẹp về hình thức lẫn nội dung, đặc biệt là tác dụng tầng lớp, nhưng cái đẹp thường là cái chẳng thể giải nghĩa được. vì thế nhà văn Sơn Nam đã viết: “Non bộ và cây kiểng bắt nguồn từ một triết lý, nói nôm na là một đạo nghệ, đạo nghĩa”.

tiên sư cha ta nghiệm thấy rằng “Sơn trung tự hữu thiên niên thọ. Thế thượng nan phùng bách tuế nhân” (Trên núi ngàn năm cây vẫn có. Trên đời khó gặp người trăm tuổi).

Lão Tử và Trang Tử khuyên con người hãy quay về với thiên nhiên, phải sống tương sinh tương hòa với trời đất cỏ cây. Người chơi cây kiểng cảm thấy tự nhiên như gần gũi bên mình, trời bao la như gom về một mối. Người Trung Quốc cũng gọi cây cảnh thu nhỏ là Penjing, là bức tranh ba chiều và là một thứ thơ ca lặng im. tiên sư cha ta chơi cây kiểng chẳng những quan tâm tới “nhứt hình, nhì thế, tam chi, tứ diệp” có nghĩa là nặng về dáng cây, thế kiểng, tàn nhánh, lá mà còn yêu tiếng chim hót trên cây, tiếng dế trong hốc đá và cả ánh trăng thanh trong những đêm hè.

thành ra, người chơi cây kiểng luôn có những khát vọng trường sinh, xem cây cảnh như một bức tranh kỳ mỹ, một viện điều dưỡng Free có khả năng điều chỉnh cuộc sống con người. có nhẽ thành ra mà nhà văn Lâm Ngữ Đường (TQ) mới viết: “Nhà cửa không cây cối chung quanh thì đơn độc cũng như người không bận quần áo…” (***)

 

 

 

cây cau cảnh

 

 

Để có những chậu cây cảnh trước nhất phải lấy cây từ nơi hoang dã như sung, si, thông, trắc cũng có thể cấy ghép ở vườn, trồng vào chậu như khế, me, tùng, mai…
Những nghệ nhân đầy nhiệt huyết với nghệ thuật cây cảnh bằng lòng từ 10 – 20 năm để hoàn chỉnh một cây thế với những nguyên tắc tạo hình tận tường và nghiêm nhặt. Gây dựng một chậu cây cảnh lâu năm không phải dễ dàng ai cũng làm được, huống hồ là cả một vườn cảnh. Mỗi người có cách cảm nhận khác nhau và do vậy bồn cảnh cũng có những mẫu mã khác nhau. Người lớn tuổi, tính tình mô phạm, thích mẫu mã chịu thúc đẩy của nho giáo, biểu thị những thế cây: Phúc – Lộc – Thọ, ngũ phúc, phu tử, mẫu tử, huynh đệ, bằng hữu… Người trẻ tuổi thích hào phóng, lãng mạn thì tạo thế cây hoành, thế cây nằm ngang hoặc trễ đổ xuông như dòng thác.

Tomlinson, bậc thầy về Bonsai thế giới cho biết Nhật đã tôn vinh vẻ đẹp của thiên nhiên bằng cách đưa cây vào chậu và nâng nó lên thành triết lý sống, một loại hình nghệ thuật hoàn hảo mang đậm dấu ấn thiên nhiên và tâm hồn người nghệ sĩ.

Chơi cây xanh cảnh là một nếp văn hoá truyền thống của dân tộc ta. Ban đầu thú chơi này chỉ có những gđ quyền quý. Ngày nay, thú chơi cây cảnh đã phổ biến đến nhiều xã hội, đặc trưng lớp người lớn tuổi. Người xưa có câu: yêu cảnh, yêu hoa thì ra yêu đòi. Nhìn một chậu cây cảnh, ta sẽ thấy tụ hội trọn vẹn hay một phần vũ trụ. Trong cái nhìn nói chung, ta sẽ thấy được cái hùng vĩ của một cây đại thụ trong tự nhiên. Ngoài ra còn cảm nhận được mối giao hoà giữa tự nhiên và con người, biểu đạt triết lý con người có thể hoàn thiện thiên nhiên chứ chẳng thể sáng tạo tự nhiên